محمدرضا نظری
پروفیسر دکتر کارینا جھانی ایرانی سویڈن زبانانی سیادی داروکیں زبانانی نامداریں پروفیسرے کہ آئیءَ بلوچی زبان ئے تہءَ مزنیں ھُبّءُ واھگے اَست ءُ چمیشکہ آ باز برءَ پاکستانءُ ایرانءَ اتکگ ءُ بازیں سالءَ ہمدءَ بلوچستان ءُ ایرانءَ نِشتگ ۔ پروفیسر جھانی یے چارءُ تپاس بلوچی زبان ئے سرءَ سک جُھلءُ شاھگان انت کہ ہما کم ایرانی اسکالرانی تہءَ انت آئیءَ وتی سرجمیں زند ایرانی بلوچی زبانزانتی ءُروایتی تپاوت ءُایران ئے ھمساھگیں مُلکانی تہءِ تپاوتءَ پہ ندر کُتگ آئیءِ گوشگ نت کہ بلوچی زبانءَ انوّگیں نوکیں اھدءَ بلوچی ءَ انگت چہ ڈالچاری یے سوبءَ وتی جاہ نہ گپتگ پمیشکہ ایشی یے باندات زانگ نہ بیت.
ایوا ڈپلومیٹکئے هاسی گُلگدار گوں دکتر کارینا جھانیءَ
آ بلکیں فارسی اے واستہ دربر انت دانکہ ایرانی دوستءُ سنگتاں گوں ھبر کُت بہ کن اَنت؟
داں یک سالےءَ منی کّرا کساں سالیں ایرانی مہمانے بوتگ ءُ آئی ءَ بس فارسی گپ جتگ۔ ہمے گونڈوءِ مات بیمار بوتگ ءُ ھسپتالءَ بوتگ، گونڈو مئے کہرا بوتگ گُڈا ہمے زمانگءَ منی چُکاں فارسی ھبر کنگ گوں ھمے گونڈوءَ بندات کُتگ بلے منءَ انگتءَ سما بیت کہ منی چُکاں وش نبیت کہ من بلوچیءَ گوں سک دزگٹ بباں ، برے برے منی سرا مسکرا کن انت کہ مئے ماتءَ نوکیں زبانءِ درگپتگ ءُ ھر کسءَ وانینگءَ انت اے۔
چو کہ تئی ساریءَ سوال کتگ ات، ہمے پسّوءَ من گوشگ لوٹاں کہ او بلوچیءِ دمب پشکپتگ اگاں ہمے وڑا بلوچی ڈالچار کنگ ببیت داں یکءُ دو پُشتءَ بلوچی گار بیت بلے بلوچ یکءُ دومیءِ گوما بلوچیءَ ھبرءُ ھال بکن انت گڈا بلکیں بلوچی نبشتہی رنگءَ بئیت۔ اگاں بلوچ یک جاہ بنت ءُ بلوچیءِ سرا کار بکن انت، بوت کنت کہ بلوچی وتا بدار اِیت۔ کساں سال نلوٹ انت کہ بلوچی گار ببیت بلئے آئیانی کہرا ھچ وڑءُ ڈول نیست کہ بلوچیءَ گاریءَ مئیل انت۔
وشئیں گپ اش انت کہ سرکار زبانءِ رکینگءَ مردُمانی گوما گون انت۔ پاکستانءُ ایرانءِ سرکار بائید انت زبانانی رکینگءِ واستہ دستءِ بُسرین انت بلے اے وڈیں پولسی کہ زباناں ڈالچار بکنت گڑا بوت کنت کہ ھندی زبان ءُ ربیداگانی مَردُم انچو یکجاہ مب انت چوش کہ بلوچ انت،کُرد، تُرکمن ءُ دگہ نسلی گرو انت۔
ما اُمید کت کنیں کہ اے زبان نبیسگی رنگءَ کئیتءُ گار نبیت؟
گپ وت ھمیش انت کہ زبانءَرا نبیسگی ڈول ئے ببت ءُ لبزانکءَ ھوار ببت، دنیاءِ تہا چیز نبشتئی،وانگی،لبزانکءُ علمی رنگءَ انت اگاں یک زبانءِ بس گپءَ محدود ببت ءُ لکھگی دروشمءَ مببت گڑا سگ گراں بیت کہ وتا بدارئیت۔ بلوچی زبان گارئیں زبانءِ نہ انت بلے اے وڑئیں جاوراں زبان وتا داشت نہ کنت۔ بلوچیءِ دارگءِ واستہ مارا لوٹیت کہ TV چینل بلوچیءَ بب انت، زھگانی واستہ پروگرام ، کتاب بلوچیءَ بب انت ءُ سرجمئیں رسانکدر بلوچیءَ ببت دانکے چُک بلوچی بِسک انت
تو ایرانی لبزانکءِ تہا بلوچیءَ کجام جاہءَ گِندے؟
ئ انچو کہ ھزاراں سال فارسی کہ آئی تہاFerdowsi's Shahnameh "شاہنامہ فردوسی" نبیسگ بوتگ، بلوچی اوں ہمے دابءَ دپی(Oral) لبزانکءَ سرریچ انت۔
انچو کہ فردُوسیءَ شاہنامہ ءِ نبیسگ بندات کتگ گڑا آئی بازیں دری کسہءَ مان کُتگ، بلے شَر بچارے گڈا گندگ بیت کہ کتابءِ مزنیں بہرے بامردانی زبانی کسہاں چکار انت، ادا چے زانگ بیت کہ ایرانءَ دپ گوشی کسہءِ بلائیں رواج ءِ بوتگ، چیا کہ بازیں مردُم نا وانندگ بوتگ انت، ھرجائے نشتگ انت گڑا کسہ آروکی بوتگ، اے رواج بلوچیءِ تہا اوں سک باز بوتگ، آئیانی تہا بامردئیں خانانی(خان) مہری ءُ جنگی داستان بوتگ انت ۔
بلوچی زبانءِ تہا اے چیز شر گندگءَ کاہ انت گیش لچّہ انت بلے مرچی باندا زبان لبزانگءِ تہا پرّچگءَ انت آئیانی تہا آزمانک، گدار ءُ شاعری ھوار انت۔
ہمے زمانگءَ تو ایران ءَ بوتگ، تو ایرانءِ شاہدربرجاہاں کار کُتگ گوں چشکہ سیستان شاہ دربر جاہ یا بلوچستان ءِ جندءِ تہا؟
من ھودا گیش linguistics وانینتگ بلے او ماں دگہ اوں بازئیں سبجکٹ ماسٹرءِ نودربرانءَ وانینتگ چشکہ semantics, phonetics, grammar, discourse analysis ءُ دگہ بازئیں سبجکٹ
تو ایرانی نودربر ءُ ہمکارانی کردءَ چوں چارے؟
شرئیں وڑےءَ نودربر ءُ ہمکاراںءَ بھر زرتگ، منی یک نودربر کہ Ph.D ءِ کُتگ ات ئے پدا ایرانءَ واتر بوت، سیستانءُ بلوچستان ءِ شاہ دربرجاہاں چے ابید من دگہ بازئیں جاہاں ماسٹرئے نودربرانی سَرسوجی کتگ۔
اوپسالاءَ وانینگءَ ساری تو ایران شر دیستگ، انوئیں زمانگءَ تو ایران ئے راستیں رنگے چوں دیمءَ آورتگ؟
اوپسالاءَ ھزارانی کساسءَ نودربراں فارسی ونتگ یا کمءُ بیش فارسیءِ کورس اش دربرُتگ انت، دومی نیمءَ ما گند انت کہ سوئڈنءَ بازئیں ایرانی نودربر است انت کہ فارسی زبان وانگءَ انت، بازئیں کساں سالیں نودربر کہ سوئیڈنءَ ودی بوتگ آں شَر بھر زورگءَ انت۔
ھر سالءَ بازئیں نودربر مئے کہرا فارسی زبانءِ بُنکی جوڈشتاں وان انت۔ ھر کورسءِ وانگءَ کمُ ءُ بیش 50 نودربر است، ادا ھزارانی کساسءَ نودربراں فارسیءِ کورسانی وانگ سرجم کُتگ، چِدو ساری مئے کہرا دگہ کورس بوتگ انت کہ آں کورسانی تہا ما ایرانءِ ربیدگ ءُ زندءِ وڈءُ ڈول وانینتگ انت۔
ہمے وانینگی راہبند چہ اوپسالاءِ نیمگءَ نودربراں دئیگ بوگءَ انت، گڈا ہمیشی ردا نودربر چے جیڈ انت ایران ئے بارا آہ؟
اول سرا ما بجیڈ ایں کہ ایرانءِ اسل راستی چے انت ءُ اے راستیءَ چوں چارئیں۔ ایرانءِ درگتءَ باز دروگءُ راستیں اکس گندگءَ کئیت، زانگ نبیت کہ چے دروگءُ چے راست۔ ھر انسان ئے ءِ وتی یک دابءِ چیزانی پہمگ ئے، انسان زندءِ جہلءُ برزاں چے گوازیت ءُ وتی وڑا چیزاں چارئیت۔
پہ درور، منی جتائیں چارگی داب ئے ایرانءِ سرا ءُ منی لوگ واجہءِ جتائیں داب ئے۔ دومی نیمءَ ایرانءِ زانتکارانی جتائیں پیم ئے ایرانءِ سرا ءُ ہمے نودربر کہ ایرانءَ چے تکگ انت آں دگہ وڑا جیڑ انت ایرانءِ راستیانی سرا۔ اسلءَ ما ھچبر اے نہ گوش انت کہ ایرانءِ بابتءَ چے راست یا چے دروگ ءُ ماں بس فارسی وانین انت، مئے نودربر چہ ادا وان انت ءُ روا انت ایرانءَ آں جتائیں لیکہ ئے دار انت۔
supplementary course نی واستہ تئی نودربر چنت دئیر ایرانءَ جہل انت؟
مئے نودربر کساس شش ماہ ایرانءَ جھل انت، ادا سالءِ نندگءَ پد وہدے ایرانءَ شش ماہ ءِ واستہ روا انت گڈا ایشانی فارسی سک شَر بیت۔
ترا چے لگیت کہ ایرانی زبانانی واستہءَ کئے سک باز کار کُتگ ءُ دیمءَ تو اے زبانءِ آوکئں جاوراں چون گندے، ھاسکار دری نودربرانی نیامءَ ؟
سوئیڈنءَ فارسی زبانءِ دیمءَ روگئے ءُ دیمترءَ شائیگان بوگءِ موہ گیشتر انت پرچہ کہ ایرانیءُ سوڈانی دوئینءَ فارسی وانگءِ شوق است، مئے کہرا قابلئیں نودربر است کہ آں اِدا فارسی وان انت روان شش ماہءِ واستہ ایرانءَ ءُ فارسی شَر دربر انت۔ ایشانی تہا بازئیں نودربر ئے نوکئیں لیکہانی سرا ماسٹر کنگءَ انت چش کہ modern ءُ postmodern لیکہ انت ایشاں چے ابید گرامر ءُ لبزانک اوں وان انت۔
انو مئے کہرا 4 PhD ءِ نودربر است ءُ ھر سال مئے کہرا بازئیں ماسٹر ئے نودربرءِ کئیت۔ کساس دہ نودربر ماسٹر ءِ است کہ ایشاں چے پنچءُ شش سک کار کنگءَ انت زبانءِ سرا۔ ھر دو سال ءِ سرا مئے کہرا PhD ءِ نودربر کاہ انتءُ انو گندگءَ پیداک انت کہ سوئیڈنءِ سرکار زرءُ مالی کمک کنگءَ انت بوت کنت کہ اے کاروان نو اوشتءِ آماچ مبیت۔ فارسیءِ کورسStockholmءَ بی وانینگ بوگءَ انت ءُ دگہ بازئیں شہرانی تہا چش کہ Malmö ءَ اودا اوں فارسیءِ نودربر است انت کہ فارسی وانگءَ انت۔
تی ردا مستریں اڈ کہ انو شما دیمپان ات آں سرکارءِ کمک نہ کنگ انت پہ زبانانی پٹءُ پولءِ واستہ؟
بلکُل او، اگاں سرکار کمک مہ کنت گُڈا مار وتی وانینوک کم کنگ کپ انت، وش بہتی اش انت کہ سوئیڈنءَ بازیئں ایرانی است پمشکہ سرکار اے کارانی واستہ کمک کنگءَ انت۔
تئ کتاب ئے یا پولتاک ئے فارسی ءَ شنگ بوتگ؟
منءَ فارسی زبان شنگ بوتگیں ھچ نبشتانک نیست بلے من نا زانہ کسے ءَ منی بلوچیءَ کِتاب ئے فارسیءَ رجانک کنگءِ گپ کتگ نو باریں اے کار شنگ بوتگ یا نا۔
ترا ارادا است کہ دیمءَ تو فارسی زبانءَ چیزے نبشتہ نکنے یا چیزے رجانک بکنے؟
منی جَند سائنسی نبشتانکءَ فارسیءَ رجانک کت نہ کنت، انچیں کَسے است کہ اے کارءَ کت گڈا پہمن سکیں وشیں گپ اے۔
تو ایرانءَ باز رندا ترّوتاب کتگ، وتی یک یادگاریں سپر بْیار؟
یک سالے من بلوچستانءَ گاڈیءِ سرا شُت ایں ءُ ہمے رندا پدا ذاہدان ءَ چے چابارءَ روگ بوت، اے سپر وشیئں سپرے ات، اے سپر ءِ اھوال منی ویبسائیٹءَ اوں است انت، ہمے رندا ما 5 فروری 2005 ءَ زاہدانءَ سر بوت ایں، اودا شاہدربرجاہانی فروپیسر مئے وش اتکیءَ اتک انت ءُ پدا دو لیکچر ما گپت ہما شاہدربرجاہءَ چے ءُ پدا ما پہ زابُل ءَ درکپت ایں، اے ٹرپ سک وش ات۔ ما Hamun Lake ءَ شت ایں ءُ منءَ شر یاد انت کہ سک ھُشک ات ءُ پِٹ آپ ءِ مان نیست ات۔
ڈاکٹر آنگارءَ مئے ھمراداری کتگ ات، بقولءِ ڈاکٹر کہ زمانگ ئے بوتگ کہ اے کُمب آپءَ چکار بوتگ ءُ ما کسانیں یدار تاچینتگ بلے نو ھُشک انت۔ 1996ءَ بگر داں 2005 ءَ ادا مزنئیں ڈُھکالءِ بوتگ داں ھپت سالءَ ، ھپت سالءَ پد ادا ھور شرو بوت گڈا مَردُماں گوشت کہ اللّہ ءَ گنج کت کہ ھپت سال انت ھور نیست۔ کسانیں چُکاں نہ زانتگ ات کہ ھور چے ئے ءُ چوں بیت، کہ ھپت سال انت ھور نیست ءُ آزمانءَ چے ترمْپ ءِ نہ کپتگ۔
چدءُ ابید ما ایرانشھرءَ شت ایں ءُ دو لیکچر دات ءُ پدا سپر بندات کت پہ زربار ءِ نیمگءَ بلے ہمے وہدا ھور سک بوت کہ سرباز ئے پُل پُرشت ما دگہ راہءَ چے شُت ایں۔
اسپکه ءَ شت ایں جست گپت چہ میونیسپل والا آں کہ کجام راہ پچ ات، آئیاں لوٹتگ ات کہ ما چمپءِ راہ چے برو آں بلے آں راہ اوں بند ات۔ پدا ما بِنت ءُ پنّوچ ءِ راہ ءَ چے شُتاں ءُ داں ما نیکشهرءِ نزیکءَ رست آں داں دیست کہ آں راہ اوں بند انت بلے آپ انچو جُہل نہ ات کہ گاڑی مروت بلے ما ودار کہ دگہ راہ ئے درگیج ایں۔ ہمدا چے دگہ راہ ئے درگپت کہ کمو جہل ات پدا ہمودا چے شت ایں داں نکشارءَ سر بوت ایں۔ اودا مارا سنگت استگ ات ءُ ہما سنگتانی کہرا داشت شپءَ ۔
اودا مئے گندءُ نند بوتگ ات انت ءُ پدا ما چہبار ءُ پدا تہرانءَ شت ایں جہازءِ سرا۔
تو بلکیں زان ئے کہ لہتیں ماہ بیت Iranologists, foreigners ءُ tourists واستہ سپر کنگ کمو آسودگ کنگ بوتگ، ترا ارادا است کہ پدا برو ئے ایرانءَ ؟
او من ہمے سوچتگ کہ ایرانءَ انگت برو آں دیمترءَ۔
توَست: End of Monolingualism