نبشتانک: زبیده مصطفی
همے زوت ءَ پنجاپ ءِ یک شاهدربرجاہی ٹیکسٹ بک یے تہ ءَ بلوچ ءَ را "بے دودمانی (غیر تہزیب یافتہ) مردم انت کہ کُشت ءُ کوش ءُ لُٹ ءُ پُل ءَ دزمانجن انت" گشگ بوتگ ات. اے میارباری هیال 3 سال پیسر سر زاہر ءَ اتکگ ات وهدے بلوچستان ءَ چہ سینیٹرے ءَ اے چیز پولیتگ ات ءُ پارلیمنٹ ءِ برزی کوٹی ءَ اشیارا چست کتگ ات ءُ کوکار ءُ جاک کتگ ات.
من یکیم نہ آں کہ اے جوڑشت یک بیمارے ءُ یک نیمگی هیال شر کنگ بوتگ یا نا. اے هیرانی ءِ هبر انت کہ نبشتہ کار اے کسانیں چاگردے، کہ 70 لک مردم انت گوں کسانیں وانگی لمبراں کہ ایش حوڑ کتک اش، ساڑاهگ ءَ بے سوب بوتگ.
هچ شک نیست، بلوچ جهدکار گِلّہ کن انت کہ آهانی دودمانی پجار ءُ زبان گار کنگ بوئگ ءَ انت ءُ آهانی کواس کُشگ بوئگ ءَ انت. اے گوستانکی دروشم ءَ راه بوتگ کہ بے دودمانی (غیر تہزیب یافتہ) ارش کنگ بوتگ انت کہ آیاں زانت ءَ چہ ترسیتگ ءُ جهد کتگ کہ اشیا ببا بکن انت.
منی واستہ، سید هاشمی ریفرنس لائبریری ملیر کراچی ءِ تر ءُ تاب یک شوکیں سرگوستے ات. یک زانتکارے یے نام ءِ سر ءَ جوڑ کتگیں اے کتابجاه، سید ظہور شاه هاشمی (1978-1926)، کہ آئی ءَ وتی زند ندر کتگ پہ بلوچی زبان ءَ، اے کتابجاه بلوچستان، بلوچ ءُ بلوچی ءِ زانشت ءِ مڑی ءِ گسے. گواچنی ءَ، هما چیز کہ من ءَ کتابجاه ءِ کارمستر ڈاکٹر رمضان بامری ءَ دات، آئی یے تہ ءَ اشیارا "بلوچولوجی ءِ سپر" بیان کنگ بوتگ ات.
من اے لبز پیسر ءَ کدی هم اِش نہ کتگ ات بلے وهدے من کتابحاه ءَ تر ءُ تاب کت ءُ هودے جم کتگیں مڈی دیست انت، من ءَ سما کپت کہ زبان اے دابے لبزے کرزیت کہ هود ءَ اے رنگیں پٹ ءُ پول کتگیں چیز است انت. من ءَ بامری ءَ گُشت کہ اے کتابجاه ءِ تہ ءَ 25000 بلوچی زبان ءُ بلوچستان ءِ بارو ءَ ایندگہ زباناں جم کتگیں کتاب است. 1951 ءَ چہ استان ءِ تہ ءَ بلوچی زبان ءَ چاپ بوتگیں سرجمیں تاک (Journals) همد ءَ ایر انت. یک وهدے ءَ، ایشانی کساس 30 بوتگ بلے مرچی ایوک ءَ یکے پشت کپتگ.
اے کتابجاه وت مهر ءِ پوڈیاگر انت - بلوچی زبان ءِ مهر - کہ 2003 ءَ اشیے بن هشت نامداریں شاعر سباء دشتیاری ءَ ایر کتگ. آئی ءَ وتی سرجمیں جم کتگیں (کتاب) ءُ 2011 ءَ داں وتی ماهی پوڈی، کہ بلوچستان شهدربرجاه ءَ پروفیسر ءِ بوتگ، ءِ نیم سید هاشمی ریفرنس لائبریری ءَ را داتگ. 2011 ءَ آ کُشگ بیت.
من ءَ اے پوه بوئگ ءَ وشی بوت کہ همے هلک ءُ گْور ءَ دگہ کتابجاه هم است. نزیک تریں امام بکش بلوچ میموریل لائبریری, کہ هود ءَ من شُت آں، سدیک ولیج ءَ کہ هود ءَ اکبر ولی (کتابجاه ءِ انچارج) ءَ یک آرٹس ءُ تهیٹر گروپے ءُ فٹبال ٹیمے جوڑ کتگ. اے دابیں اداره کواسی ءُ دودمانی کارانی توکا دلگوشی ءِ نکتہ بنت.
ماں لیاری ءَ، بلوچانی واستہ 3 وانگجاه است. "یک وهدے ءَ اد ءَ 27 بوتگ انت،" من ءَ گُشگ بوت. اد ءِ جهدکار لیاری ءِ کتابجاهانی پچ کنگ ءَ مهکم انت کہ آ چہ جنگ ءَ چہ بند بوتگ، هما جنگ کہ لیاری دمگی شپکّی جنگ (گینگ وار) بوتگ انت. ایشانی مهکمی پہ زانشت ءَ باز جوان انت. بلوچستان ءُ ایندگہ جاهاں، همود ءَ کہ بلوچ نشتگ انت، چہ کساس 50 کتاب بلوچی ءِ تہ ءَ همک سال ءَ چاپ بیت.
مستریں جیڑه اے کتابانی بہر کنگ انت چیاں کہ بلوچی گشونکیں مردم بهر ءُ بانگ انت، هالانکہ وتی جندے دمگ (صوبہ) ءِ تہا هم. 2 مزنیں شاهدربرجاهاں - بلوچستان ءُ تربت - ایوک ءَ بلوچی زبان ءُ لبزانک ءِ ڈیپارٹمنت است انت. مزنیں کچّے ءَ اداره ریسرچ ءُ کواسی کارانی تہا هوار انت، کہ ایشانی توکا باکی بلوچ اکیڈمی (کوئٹہ) مسترین انت. دو روچی بلوچی لٹریچر فیسٹیول کہ لیاری ءَ ستمبر ءَ برجم دارگ بوتگ چاگردی نپ ءِ گواہی دنت پہ کواسی سوچ ءِ پیداک کنگ ءَ. پروگرام ءِ اڈ دیونکاں کساس 168 بلوچی زبان ءِ نبشتہ کار هوار کتگ انت.
اے دابیں سیریں پٹّ ءُ پول ءَ گوں، یکے چوں کمتریں وانگی درسد ءَ (41Pc)، ءُ بلوچستان ءِ تہ ءَ بے وڈیں وانگجاهی هواری ءَ، درشان کت کنت؟ گواچن ایش انت کہ کسانیں کچے ءَ موه ءُ گیشیں گریبی دیمروئی ءِ دیم ءَ اڈانڈ انت. سالی وانگی کچ ءِ رپورٹ (Annual Status Of Education Report) ءِ ریکارڈ هم بلوچستان ءِ وانگ ءَ را مزنیں کچے (Standard) پیش نہ داریت. درساں چہ گیش، گونڈو وتی ماتی زبان ءَ وانینگ نہ بنت ءُ آ پمیشکہ وتی زبان ءِ وانگ ءِ نیمگ ءَ دلگوشی نہ انت.
لیاری ءَ بچار. کساس 10 لک مردماں گوں، اد ءَ 120 سرکاری اسکول ءُ 300 پرائیویٹ اسکول انت. ایشانی باج بری ءَ، 120 مدرسہ انت کہ آیانی توکا نودربراں مپت ءَ ورگ دیگ بیت. کئے باج بارت؟ همایانی وتی بودشت انت کہ اسکول ءَ وتا سر کن انت ءُ همود ءَ وتا دارنت ءُ دلگوش دینت.
پروفیسر واحد بلوچ بزدار، هما کہ قائد اعظم یونیورسٹی اسلام آباد ءَ بلوچی وانینیت، یک وانندگیں مردے. واجہ ءِ زانت ءُ سرپدی اے جیڑهانی سر ءَ باز انت. واجہ بلوچستان ءِ وانگی ارزشت ءِ سر ءَ نہ وش انت. اے جاورهال "ادارهانی راجکاری ءُ بئپاری" کنگ ءَ کمک نہ کتگ انت. ءُ پد ءَ هود ءَ "نیکراہی ءِ تاکت ءِ سانانی جوڑشت ءَ هم شرگداری هیال تباه کتگ".
اے چیز یکے ءَ را بلوچستان ءِ نگیگیں جاورهالانی سر ءَ جیڑگ پرمائیت کہ سرکار تاکت ءِ وسیلہ ءَ اد ءَ کاؤنٹر کنگ لوٹیت. وانگی شری آرونک گوں دورچاری ءُ جوش ءُ سانمندیں گریبی هلاس کنگ ءِ پروگرام ءَ شوکتر کار کت نہ کن انت چہ وردی گورا کتگیں پئوجیاں؟
Published in Dawn, December 6th, 2019
